Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Мемлекет басшысы өкілеттігін тоқтатқанына екі жыл өтті. 2019 жылы 19 наурызда ол халыққа жолдаған үндеуінде президент ретіндегі өкілеттіктерін тоқтату туралы шешім қабылдағанын жариялады.
Саясаттану ғылымында билік транзиті мемлекеттің саяси режимінің демократияға өтуін білдіреді (демократиялық транзит). Қазақстанда бұл процесс қоғамды рухани жаңғырту кезеңінде өтуде және қайтадан терең мән беруді талап етеді. Тарихшылардың кәсіби борышы - Тұңғыш Президент - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан тарихындағы рөліне объективті көзқарас қалыптастыру.
ХХ ғасырдың соңында тарихтың авансценасына мемлекеттің тоталитарлық социалистік моделі негізінде табысты экономикалық стратегияны жүргізу арқасында тарихта терең із қалдырған жас саясаткер, "Қазақстан жолын" жасаушы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев шықты. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті тәуелсіз мемлекет құрған көрнекті тарихи тұлға екендігі сөзсіз.
Партиялық-мемлекеттік жүйеде ұйымдастырушылық жұмыс істеген жылдары Н. Ә. Назарбаев қажетті аналитикалық, практикалық жұмыс дағдыларына ие болды. Оның 1989 жылы билікке келуі Қазақстан үшін құтқарушы шеңбердей болды. КСРО ыдырағаннан кейін қоғам экономикалық жүйенің ғана емес, сонымен қоса моральдық құндылықтар мен бағыт-бағдар дағдарысының да ең қиын кезеңін бастан өткерді.
Батыс сарапшылары мен саясаткерлері Н.Ә. Назарбаевтың рейтингін жоғары бағалап, оны либералды нарықтық реформаларды жүргізуге бағытталған батысшыл реформатор деп атады. Бірақ Н. Ә. Назарбаев жас мемлекеттің мүддесін бәрінен жоғары қойды. Мемлекет Басшысының саясаты посткеңестік кеңістіктегі интеграциялық процестерге, әлемнің жетекші мемлекеттерімен қатынастарды нығайтуға бағытталды. Реформаларды жүргізуде Елбасы «алдымен - экономика, содан кейін – саясат» қағидатын ұстанды.
Егемендік алғаннан кейін елде егеменді мемлекет құрудың күрделі процесі басталды, қоғам нарықтық экономикаға көшудің күрделі кезеңін бастан кешірді, әлеуметтік институттар арасында түбегейлі жаңа қатынастар құрылды. 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтардың негізгі құқықтары мен міндеттері бекітілді, онда адам қоғамның ең жоғары құндылығына айналды.
Саяси жүйе түбегейлі өзгерді, демократиялық жүйенің маңызды белгілерінің бірі - саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстар аяғынан нық тұрды. Осы арқылы Президент Қазақстанның демократиялық даму жолына түскенін дәлелдеді.
Кеңес Одағы кезінде әлемдегі ең ірі ядролық арсеналдардың бірі Қазақстан аумағында орналасқан болатын. Сонымен қатар, Семей сынақ полигонының аумағында атом қаруына сынақ жүргізілді. Мемлекет басшысы ядролық қару арсеналы бар кез-келген ел басқа мемлекеттерді қорқытып қана қоймай, кез-келген сәтте агрессияның объектісіне айналуы мүмкін екенін түсінді. Ядролық қаруды қолдарына түсіру үшін Алматыға діни радикалдар, ислам ұйымдарының өкілдері келді. Қазақстан басшылығына жан-жақтан түрлі ұсыныстар келіп түсті, қомақты ақша ұсынылды, ядролық қаруды қалдыруға иландырмақшы да болды. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың дана шешімі - ол ядролық арсеналдан бас тартып, оларды бөлшектеуге және Қазақстан аумағынан шығаруға келісті. Осының арқасында Қазақстан өзін ядролық қарусыз мемлекет деп жариялады, қандай да бір радикалды топтар немесе террористік ұйымдар тарапынан жасалуы мүмкін шабуыл қаупінің алдын алды.
тарихшы Б.Ғ. Аяған
Тәуелсіздік тарихы Қазақстанның жалпыұлттық көшбасшысы Н.Ә. Назарбаевтың есімімен байланысты. Қарапайым халықтан шыққан Мемлекет басшысы қарапайым қазақстандықтардың проблемаларын жақсы білді, дәйекті түрде әлеуметтік бағдарланған мемлекет құруға көшті. 1997 жылы Қазақстан халқына жолдаған алғашқы Жолдауында ол «Қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы — өзіміз орнатсақ дейтін Қазақстанды сипаттайтын өрелі сөздер» деп атап көрсетті. Ол қазақстандықтардың жас ұрпағы жақсы білім алып, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін меңгеріп, ата-бабаларының дәстүрлерін сақтап, бүкіл әлемге танымал өркендеген елдің патриоттары болатынын көре білді.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев атап өткендей, "Конституция – бұл шындықтың айналы көрінісі емес, қоғам мен мемлекеттің тиісті жай-күйі туралы түсінік, сондықтан оның әлеуеті әлі де таусылған жоқ".
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанның саяси жүйесіне ауқымды өзгерістер енгізген конституциялық реформалар мемлекет пен азаматтық қоғам институттарының байланысын нығайтты, мемлекеттік биліктің жұмыс істеу деңгейін көтерді, тежемелік әрі тепе-теңдіктің тиімді және теңгерімді жүйесін қалыптастырды. Қазақстан халқы Ассамблеясы еліміздің жоғары заң шығарушы органында этностық топтардың мүдделерін білдіруге мүмкіндік алды.
Сот жүйесі неғұрлым тиімді және тәуелсіз болып, адамның конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау кепілдіктері күшейтілді. Негізгі Заң егемен мемлекеттің үдемелі қозғалысының стратегиясын айқындады.
Күн сайынғы қажырлы еңбегімен Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның қысқа мерзім ішінде егемен, тәуелсіз мемлекетке айналуына, ал көпэтносты, көпконфессиялы қоғамның тұрақтылықты, бейбітшілік пен тату-тәттілікті сақтауына қол жеткізді. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты Қазақстанда тұратын барлық этностардың бірігуінің, ұлтаралық келісімнің, теңдігінің негізін қалады.
Конституцияға сәйкес, Қазақстан Республикасы зайырлы мемлекет болып табылады және дін саласындағы мемлекеттік саясат тұрақтылықты қамтамасыз етуге ықпал етеді, қазақстандықтардың рухани өмірін түрлі деструктивті діни ағымдардың әсерінен қорғайды.
Елбасының ең маңызды интеграциялық бастамаларының бірі - ЕурАзЭҚ-ты құру болды, бұл идеяны ол 1994 жылы Мәскеуде М.Ломоносов атындағы ММУ-дегі дәрісте айтқан болатын. Қазақстан Президентінің Еуразиялық бастамасының маңыздылығын әлемнің жетекші саясаткерлері де, ірі ғылыми зерттеушілер де мойындады. Еуразиялық интеграция дамудың үш басым бағытына - экономикалық, әскери-саяси және мәдени-гуманитарлық бағыттарға негізделген. 2010 жылы Кеден одағы осы интеграцияның нақты нәтижесі, Еуразиялық экономикалық одақ құрудың дәнекері болды.
Д.Р. Киплингтің Шығыс пен Батыс «ешқашан тоғыспайды» деген пікірін бәрі біледі, алайда Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Еуразиялық жобасымен бұл тезисті қате деп келіспеушілік білдіреді.
тарихшы Р.А. Медведев
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еуразиялық идеясы объективті және субъективті кедергілерге қарамастан, тұжырымдамалық жағынан дамып, іске асырылуда.
Кадр саясатында Н.Ә. Назарбаев Қазақстанның жандануы мен тұрақты дамуына бағдарланды, негізгі лауазымдар мен қызметтерге кәсіби дайындығы бар, іскер, жаңашыл жасампаздық ұмтылыстары мен уәждері бар адамдарды тартты. Қазір біз сабақтастықты Қ.К. Тоқаев жүргізіп отырған саясаттан көреміз. Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың пікірінше, бұл жоба дарынды жастар үшін ашық және тиімді әлеуметтік лифт болып табылады. Дайындықтан өткен және тәжірибелі жастар мемлекеттік басқару мен квазимемлекеттік секторда басшылық қызметке орналаса алады.
Қазақстан халықаралық аренада лайықты тұрақты орынға ие болды және бұл Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еңбегі екендігі сөзсіз. Ол тек өзінің беделімен халықаралық мойындауға қол жеткізді, ЕҚЫҰ Саммитін ұйымдастырды және өткізді, Қазақстанды көптеген жетекші халықаралық ұйымдар мен кездесулер үшін диалог алаңына айналдырды.
Елбасы бастаған саяси реформаларды Қасым-Жомарт Тоқаев жалғастыруда. Заңнама жетілдірілуде, атап айтқанда, партияларды тіркеуге қажетті мүшелер саны 40-тан 20 мыңға дейін азайды; партиялардың сайлау тізімінде жастар мен әйелдер үшін міндетті 30 пайыздық квота қарастырылды; бейбіт жиындар туралы жаңа заң қабылданды.
2021 жылдың қаңтарында батыстық бақылаушылар адал және әділ деп таныған парламенттік сайлау өтті. ҚР Парламент Мәжілісіне үш саяси партия өтті. Олардың арасында мандаттардың көпшілігін алған "Нұр Отан" бар. Жетекші партияның жеңісі кездейсоқ емес. Саясаттанушы Андрей Зубов атап өткендей, "Нұр Отан" қол қусырып, бос отырған жоқ.
Бұл жерде елдің бүкіл саяси өмірін дүр сілкіндірген праймериз, мұнда "Birgemiz" қорынан көмек алған 2,2 миллион қазақстандық, мұнда Мақтаарал тұрғындарының қалпына келтірілген үйлері, мұнда және 5,5 миллионға жуық сайлаушыны қамтитын 28 мың сайлау алдынды іс-шаралары, үгіт-насихаттың жаңа нысандары, мысалы, канвассинг және экспромт кездесулер (өңірлерде "Есіктен есікке" акциясы аясында жасотандықтар 1,4 млн.үйді аралап, 6,2 млн. үгіт материалдарын таратты) бар. Мұнда әр қала, облыс, аудан бойынша 216 бағдарлама және басым бөлігі партиямен шешілген 339 мың электрондық өтініш бар. Сонымен қатар, үгіт-насихат үшін Nur Otan басқа партияларға қарағанда әлеуметтік желілерді белсенді пайдаланды - екі млн адам қамтылды.
саясаткер Андрей Зубов
Ал Қазақстанның Халық партиясы мен" Ақ жол " парламенттік оппозицияны құрады. Парламенттік оппозиция туралы Заңға сәйкес, оппозициялық партиялардың өкілдері Парламент қабырғасында тыңдауларға бастамашылық жасауға, ҚР Парламенті Мәжілісінің комитеттерін басқаруға құқылы.
Президент Қ.К. Тоқаевтың бастамасы бойынша билік пен қоғам арасында сындарлы диалог орнатуға мүмкіндік беретін «Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі» құрылды.
Бүгінде бірінші кезекте Елбасы қызметінің арқасында Қазақстан егеменді және тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасып, әлемдік қоғамдастықтың толыққанды мүшесі болды деп нық сеніммен айтуға болады.
