Бақтыгерей Құлманұлы Санкт-Петербург университетінде Жоғары білім алған Алаш қозғалысының белгілі көшбасшыларының бірі, Алашорда үкіметінің мүшесі, І, ІІ Мемлекеттік Думаның депутаты, белгілі шығыстанушы және 1888 жылы ғылым кандидаты атағын алғашқылардың бірі болып алған.
Бақтыгерей Құлман 1859 жылы 22 желтоқсанда Атырау облысының Құрманғазы ауданы, Ішкі ( Бөкей ) ордасындағы Астрахан губерниясының Никольское ауылында дүниеге келген. Ол төре руынан шыққан. Оның тегі Әбілқайыр хан, Нұралы хан және Сұлтан Есімнен тараған.
Тоғыз жыл бойы ол Орынбор гимназиясында оқыды және осы оқу орнын күміс медальмен бітірген алғашқы қазақтардың бірі болды.
1881 жылы ол Санкт-Петербург университетінде заң факультетіне (Құқықтану) оқуға түседі. Бұл факультетте ол үш жыл қатарынан бірінші курста өз еркімен оқыды, бірақ университет басшылығы оған осы факультетте қайта қалуға рұқсат бермегендіктен, ол шығыс тілдері факультетіне ауысады.
1889 жылы 9 наурызда Бақтыгерей Құлманұлына №887 диплом табысталды. Ол араб, түрік, парсы, татар және орыс тілдерін жақсы меңгеріп, үздіктердің қатарында болғандықтан, 1888 жылы 17 қыркүйекте университет Кеңесі оған ғылым кандидаты дәрежесін беру туралы шешім шығарды. Санкт-Петербург университетінде жетілу туралы куәліктің көшірмесі және университет ректоры берген дипломның көшірмесі сақталған.
Бақтыгерей Құлманның аттестатында оның тәртіпті, оқуға деген талпынысын, сабақтан қалмағаны және дайындығы, барлық жазбаша жұмыстарын ол «өте жақсы» деген көрсеткішпен орындағаны атап өтілген.
Жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін ол өз туған жеріне оралып, Астрахан губерниясының Қамыш-Самара кентінде әкім болып жұмыс істейді. Әкім ретінде ол мектептер мен медициналық пункттерді ашуға көп күш жұмсайды.
1901 жылы Бөкей Ордасының құрылғанына байланысты Бақтыгерей Құлманұлы делегация құрамында Ресей патшасының қабылдауында болды және делегаттар атынан сөз сөйледі. 1903 жылдың 22 шілдесінен 1906 жылға дейін Бөкей Ордасының Уақытша кеңесінің кеңесшісі болды. 1906 жылы ол отставкаға кетті.
Ставрополь және Астрахан губернияларынан алғашқы Мемлекеттік Думаға шетелдіктерге екі орын бөлінді. Астрахан губерниясынан Бақтыгерей Құлман, ал Ставрополь губерниясынан қалмақтардың арасынан Давид Церенжиб Нойон Тундутов сайланды.
1907 жылы Бақтыгерей Құлманұлы қайтадан ІІ Мемлекеттік Думаға депутат болып сайланды. Өйткені ол қазақ даласында үлкен танымалдылық пен беделге ие болды. Мемлекеттік Думада ол мұсылман фракциясын басқарды. Қазақ даласының делегаттары болып сайланған Ш.Қойшығұлұлы, Б. Қаратаев, С. Жантөрин, М. Тынышпайұлы, Т. Алдабергенов, Ә. Бөкейхан, А. Бірімжан сияқты Мемлекеттік Думадағы Қазақ ұлттық зиялыларының өкілдері сияқты ол шовинизмге және автократияның империялық саясатына қарсы шықты. Қазақ халқының мүдделерін қорғау үшін көп күш жұмсады. Мемлекеттік Думаның қазақ даласынан келген делегаттары қазақ халқының мақтанышы болды. Олардың беделі өсті.
1917 жылы сәуірде Бөкей Ордасында тұратын қазақтардың арнайы съезі шақырылды. Бұл съезге қазақ даласында танымал тұлғалар қатысты: Т. Мұсағалиев, С.Меңдешев, Б. Ниязов, И. Меңдіханов, М. Шомбалов, Ш. Бекмұхамбетов. Бұл съезд Ішкі (Бөкей ) Ордадағы басқару жүйесін жетілдіру үшін шаралар қабылдауға шақырылды. Сондай-ақ съезд Бақтыгерей Құлманға Астрахан өлкесін комиссар ретінде басқаруға құқық берді. Халық алдында үлкен беделге ие бола отырып, ол қазақ халқының тәуелсіздігіне қол жеткізу үшін көп күш жұмсады.
Бақтыгерей Құлманұлы қазақ зиялыларының өкілдері сияқты, Алаш партиясы мен оның Алаш Орда үкіметін құруға қатысты. 1917 жылы 21-26 шілдеде Орынборда өткен жалпы қазақ съезінде Бөкей Ордасының делегаттары Б. Құлманов, Ө. Танашев, Б. Ниязов болды. "Қазақ" газетінде депутаттыққа ұсылған кандидаттардың тіміщі туралы хабарланды. Санкт-Петербург университетінде білім алған адам ретінде Бақтыгерей Құлман туралы көптеген жақсы сөздер айтылды.
1916 жылы 25 маусымда патшаның "қазақтарды тыл жұмыстарына жұмылдыру туралы" Жарлығы шыққаннан кейін, автократия саясатына қарсы петициялар мен мәлімдемелер үшін губернатор Құлманұлын Астраханнан қуып жіберді. Ол революция аяқталғаннан кейін Самара губерниясына оралды. 1917 жылы 5-13 желтоқсанда Орынборда Бүкілқазақ съезі өтті. Сол жерде Бақтыгерей Құлман съездің төрағасы болып сайланды.
Үкімет Халық Кеңесінің төрағасы, Б. Құлманның, Ә. Бөкейханның, А. Тұрлыбайұлының кандидатуралары демократиялық негізде дауыс беруге ұсынылды. Алаш Орда үкіметінің қызметіне Ә. Бөкейхан мен А. Тұрлыбайұлымен бірге Б. Құлманұлы да үлкен үлес қосты.
Тарихшы Мәмбет Қойгелдінің зерттеуінде «Ұлт кеңесінің төрағасын сайлау кезінде Әлихан Бөкейханов - 40, Бақыткерей Құлманов – 19, Айдархан Тұрлыбаев 20 дауыс алды» деп жазады.
Алашорданың төрағасы болмаса да, ол құрылған Алаш үкіметінің мүшесі болып қала берді. Ә. Бөкейхан, А. Байтұрсын, М. Дулатұлы, Х. Досмұхамедұлы сияқты Б. Құлманұлы халқының мұңын білдіре отырып, Қазақ ұлттық зиялыларының өкілі ретінде Алаш партиясының мүшесі болды. Алаш партиясының мүшесі ретінде ол бүкіл өмірін бір асыл мақсатқа – қазақ халқына қызмет етуге арнады, адал қызмет етті, гуманизм туралы ұмытпады.
Съезге толығырақ тоқталсақ. Алғаш болып баяндаманы Ә. Бөкейхан жасады. Осы баяндама бойынша қаулы қабылданып, қазақ автономиясы, милиция және Ұлт кеңесін құру мәселерін қарауға жеті адамдық комиссия құрылған. Комиссия атынан Халел Ғаббасұлы автономия, милиция және Ұлт кеңесі туралы баяндама жасайды. Баяндама негізінде:
1. Бөкей ордасы, Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу, Сырдария, Ферғана, Самарханд облыстары, Амудария, Закаспий облыстарындағы қазақ уездері және Алтай губерниясындағы қазақтар қазақ автономиясының құрамына кіреді.
2. Қазақ-қырғыз автономиясы «Алаш» деп аталсын. Ұлт кеңесі құрылып аты «Алаш Орда» болсын. Алаш Орданың ағзасы (мүшесі) 25 адам болып, 10 орын қазақ-қырғыз арасындағы орыс және басқа халықтарға қалдырылсын.
3. Алаш орданың уақытша орны - Семей қаласы болсын.
Бақтыгерей Құлманұлының қоғамдық-саяси қызметі Бөкей Ордасынан асып бүкіл қазақ халқына жетті.
Өкінішке қарай Алаш республикасының тарихы ұзаққа созылмады: большевиктер оған үзілді-кесілді қарсы болды және алашордалықтар қудаланды. Қазақ халқының зиялы ұлдарының бірі Бақтыгерей Құлманұлы 1919 жылы қайтыс болды.
