«Биыл алғаш рет аталып жатқан Ұлттық кітап күні құтты болсын! Бұл – білімпаздық, ізденімпаздық, кітапқұмарлық сияқты игі қасиеттерді дәріптейтін күн. Кітап оқыған ұрпақ озық ойлы болады. Сапалы ұлт осындай құндылықтар арқылы қалыптасады», – делінген Президент құттықтауында.

Өткен жылы Атырауда өткен Ұлттық құрылтайда Мемлекет басшысы Ұлттық кітап күнін белгілеу жөнінде тапсырма берген болатын. Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтай мүшелерінің Ұлттық кітап күнін құру туралы бастамасын қолдап, оқуға деген сүйіспеншілік – қоғамның дамуына ықпал ететін маңызды қасиеттердің бірі екенін атап өтті. Оның айтуынша, көптеген елдерде осындай мерекелер бар және Қазақстан осы әлемдік трендке ілесуі керек. Президент сондай-ақ, кітаптың ұлттың зияткерлік және мәдени прогресінің негізі екенін атап өтіп, жоғары оқу мәдениетін қалыптастыру Қазақстан Үкіметі үшін де, бүкіл қоғам үшін де басым міндет болуы тиіс екенін тапсырған болатын.

Соған сәйкес, биылдан бастап 23 сәуір – Ұлттық кітап күні болып белгіленіп отыр. Яғни Үкіметтің 2024 жылғы 29 маусымдағы қаулысымен ел тарихында алғаш рет жаңа мереке – 23 сәуірде алғаш рет атап өтілетін Ұлттық кітап күні пайда болды. Ұлттық кітап күнін енгізу халық арасында оқуды насихаттауға ықпал етеді. Бұл – қоғамның, әсіресе жастардың мәдени және рухани дамуына жасалған маңызды қадам болып отыр. 

Тоқаев Қазақстанда басқа елдерде табысты қолданылып келе жатқан кітапханаларға ұқсас тәулік бойы жұмыс істейтін заманауи кітапханаларды салу қажеттілігі туралы мәселені бірнеше рет көтерді. Президент атап өткендей, кітапхана – құнды тарихи деректер мен материалдар сақталатын мемлекет пен ұлт жадының қазынасы. Осы орайда кітапхана саласы ерекше назар аударуды және қолдауды қажет етеді. Кітаптар барлығына қолжетімді болуы керек және оны қамтамасыз ету – мемлекеттің маңызды міндеті. Сонымен қатар, Президент кітапхана ісін толыққанды дамыту үшін бүкіл саланы жаңғыртуға және қолдауға бағытталған кешенді шаралар қажет екенін атап өтті.

Бұл мереке расы керек, оқырман ұлтты қалыптастыруда маңызды рөл атқарады, себебі оқу мәдениетін дамытуға және кітапқа деген қызығушылықты оятуға бағытталған шара болып отыр. Жастар арасында оқуға деген сүйіспеншілікті дамыту – бұл білім, мәдениет және руханият мемлекеттік деңгейде басымдыққа айналатын Қазақстанның болашағына қосар үлес екені даусыз.

Кітап күні аясында Қазақстанда қазақстандық әдебиетті насихаттауға және оқырман мәдениетін қолдауға бағытталған түрлі іс-шаралар бекітілгені белгілі. Негізгі салтанатты іс-шара 2025 жылғы 23 сәуірге Астана қаласындағы Бейбітшілік және келісім сарайында жоспарланған. Іс-шараға Қазақстанның халық жазушылары, баспагерлер, мемлекет және қоғам қайраткерлері, шығармашылық зиялы қауым өкілдері қатысады. Іс-шара аясында алғаш рет «Ұлттық кітап» байқауының жеңімпаздары марапатталады.

Сонымен қатар, «Ұлттық кітап күні» мерекесі қарсаңында бүкіл ел бойынша кітап апталығы болып өтті. Апталық аясында ұлттық, республикалық, облыстық және аудандық кітапханаларда 300-ден астам іс-шара өткізілді, олардың әр күні тақырыптық бағытқа ие болады:

Мәселен, 16 сәуір – «Артық білім кітапта» апталығы аясында кітап фестивальдері, OPEN AIR, Ашық есік күні, кітап көрмелері мен жәрмеңкелер ұйымдастырылды.

17 сәуір – «Сөз өнеріндегі өлкетану» (жергілікті авторларды танымал ету); 

18 сәуір – «Кітапханадағы түн» науқаны;

19-20 сәуір – Weekend. Book. Vibes;

21 сәуір – «Кітап. Тарих. Шежіре» (сирек және құнды кітаптар күні);

22 сәуір – «Кітап – достық амбассадоры» (халықаралық іс-шара);

23 сәуір – яғни бүгін «Ұлттық кітап күнін» салтанатты түрде атап өту және «Ұлттық кітап» байқауының жеңімпаздарын марапаттау рәсімі өтеді. 

Сонымен бірген жалпыға қолжетімді кітапханаларда жастарды оқуға тарту үшін түрлі бағдарламалар мен жобалар іске асырылуда. Олардың арасында кітапханалар да, жастар да ұсынған жобалар бар. 

Мысалы, Ақтөбе облыстық кітапханасында «Үркер» шығармашылық орталығы және «Талант Light» қызығушылық клубы сияқты жастарға арналған клубтар жұмыс істейді, олардың жұмысы – таңдалған кітаптарды оқып, талқылаудан тұрады. 

Қостанай облысында әлеуметтік желілер арқылы подкасттар мен интерактивті ойындар өткізілетін «Оқы және жең» онлайн-конкурсы іске асырылуда. 

Астана қаласында «Оқы, Астана!» жобасы жүзеге асырылады, ол кітапханалар, саябақтар мен емханаларды қоса алғанда, қаланың әр түрлі жерлерінде Bookcrossing ұйымы арқылы әдебиеттің көбірек қолжетімділігіне ықпал етеді. 

Бұған қоса, жас әдебиет қайраткерлерін қолдау мақсатында мемлекет бірқатар ірі жобаларды іске асырды. 

Атап айтқанда, 2022 жылы «Айбоз» ұлттық әдеби сыйлығы, 2023 жылы қазақстандық жас жазушылар мен ақындарға арналған Арнайы президенттік әдеби сыйлық тағайындалды.

Қазақ тілінде кітап шығару ісінің тарихы екі ғасырдан асады. Оның тарихы 1800 жылы Қазан қаласында алғашқы азиялық баспахананың ашылуынан басталады. Қазақ кітап ісінің қалыптасуы - қазақтың алғашқы бас баспагері Ахмет Байтұрсынұлы мен тұңғыш қазақ библиографы деп танылған Міржақып Дулатұлынан басталады. 

Архив, құжаттама және кітап ісі комитетінің мәліметінше, елімізде әр түрлі жүйелер мен ведомстволарды қосқанда жалпы саны  12 мыңнан астам кітапхана бар екен. Оның ішінде 3 890 – басылымдардың жиынтық қоры 72,6 млн дананы құрайтын жалпыға қолжетімді кітапханалар. Халық тарапынан кітапханаларға деген қызығушылықтың тұрақты өсуі байқалады. Мысалы, 2023 жылы келушілер саны 51,9 млн оқырманды құрады, ал 2024 жылы республиканың қоғамдық кітапханаларына 54,5 млн адам келді. Бұл көрсеткіштер оқуға деген қызығушылықтың өскенін және кітапханалардың қоғам өміріндегі маңызды рөлін көрсетеді.

Электрондық ақпарат құралдарының дәстүрлі кітап форматынан белгілі бір артықшылықтарына қарамастан, олар кітап оқу процесінде алынған эмоциялардың, тыныштық пен жайлылықтың барлық бояуын жеткізе алмайды. Баспа кітаптары, әсіресе аға буын өкілдері мен көркем және публицистикалық әуесқойлар арасында сұранысқа ие болып қала береді. Осыған байланысты елімізде кітапхана ісінің дамуына айрықша назар аударыла бастады.  Сонымен қатар, жалпу ел аумағында кітапханаларды жаңғырту және заманауи орталықтар салу бойынша бірқатар жобалар қолға алынып жатыр. 

Бүгінде елімізде 280 мыңнан астам оқушыға жаңа мүмкіндіктер ашқан 800 мектеп кітапханасын ауқымды жаңғырту аяқталды. Өткен жылы мектеп кітапханаларының қоры 1,6 млн жаңа кітаппен толықтырылып, басылымдардың жалпы санын 141 млн-ға дейін жеткізілді. Кітапханашылар үшін біліктілікті арттыру курстарын өткізу де маңызды қадам болды: 2024 жылы 1 775 маман оқудан өтті, оның ішінде 1 239-ы – мектептен және 536-ы – колледжден. Бұл шаралар қызметкерлердің кәсіби деңгейін арттыруға және мектеп кітапханаларының жұмыс сапасын жақсартуға бағытталған.

Жыл басында Алматы қаласының қоғамдық кеңістіктерінде кітаптарға ыңғайлы және еркін қол жеткізуді қамтамасыз ететін 24 дербес кітапхана орнатылды. Оқырман билетінің иелері кітапты кез келген автоматтан алып, оны кез келген басқа автоматқа немесе қалалық кітапханалардың филиалдарының біріне қайтара алады. Қаланың орталықтандырылған кітапхана жүйесінің жалпы қоры 1 322 904 кітапты құрайды. Бүгінгі таңда дербес кітапханаларда 541 атаумен 10 019 дана кітап ұсынылған, оның 297-сі – қазақ тілінде, 241-і – орыс және 3-і – ағылшын тілдерінде. Жоба іске қосылғаннан бері оқырмандар 3 394 кітапты пайдалануға алды.

2024 жылы Мәдениет және ақпарат министрлігі Қазақстанның жалпыға қолжетімді кітапханаларын жаңғыртудың 2025-2027 жылдарға арналған жол картасын әзірледі. Құжат инфрақұрылымды жаңартуға және оқырмандар үшін жағдайды жақсартуға бағытталған кең ауқымды шараларды қамтиды. Атап айтқанда, жаңа кітапханалар салу, күрделі және ағымдағы жөндеу, қолданыстағы ғимараттар мен үй-жайларды реконструкциялау, материалдық-техникалық базаны жаңарту, кітап қорларын толықтыру, сондай-ақ интернетке тұрақты қолжетімділікті қамтамасыз ету көзделген. Бұл қадамдарды жүзеге асыру кітапхана қызметінің сапасын арттыруға және кітапханалардың қазіргі заманғы қоғамдық және мәдени кеңістіктер ретіндегі рөлін нығайтуға бағытталған.

Энциклопедиялық, анықтамалық, балалар мен жасөспірімдер, көркем, ноталық, танымдық, қоғамдық-саяси, ғылыми-көпшілік, аударма, сондай-ақ мерейтойлар мен атаулы күндерге арналған тақырыптардың кең ауқымын қамтитын қоғамдық маңызы бар әдебиеттерді шығаруға ерекше назар аударылады. Бұл басылымдар республикалық, облыстық және аудандық мемлекеттік кітапханаларға түседі. Әдебиетке неғұрлым кең қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін PDF форматындағы кітаптардың электрондық нұсқалары Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасының базасында құрылған Қазақстан ұлттық электрондық кітапханасының (ҚазҰЭК) порталында орналастырылады. Осылайша, мемлекеттік кітапханалардың қорлары негізінен осы әдебиеттермен толықтырылады.

2017 жылдан бастап қазақстандық жазушылар мемлекеттік тапсырыс шеңберінде жаңа туындылар жазғаны үшін роялти алады. Бұл тәуелсіз Қазақстанның қазіргі шындығын бейнелейтін жоғары көркем шығармалар жазуға ықпал ете отырып, авторлар үшін пәрменді ынталандыру болды. Мұндай қолдау жастарды патриоттық тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады, жас буынның болашаққа деген жаңа көзқарасын және елдің тарихи өткеніне деген құрметін қалыптастырады.

Мемлекеттік қолдау шеңберінде басылым үшін кітаптарды іріктеу процесі тәуелсіз, сараптамалық және ведомствоаралық комиссия арқылы жүзеге асырылады. Комиссия құрамына көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлері, ғалымдар, жазушылар мен ақындар кіреді. Әр шығарма көркемдік құндылық, жарияланымның өзектілігі мен орындылығы өлшемшарттары бойынша бағаланады. Сараптама комиссиясы әрбір шығарма бойынша егжей-тегжейлі қорытынды дайындайды, содан кейін оң баға алған кітаптарды ведомствоаралық комиссия қарайды. Бұл көп деңгейлі тәсіл әдебиет пен өнер саласындағы танымал мамандардың пікіріне сүйене отырып, жарияланатын әдебиеттерді таңдаудың жоғары стандарты мен сапасын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұған қоса, қазақстандық баспаларды мемлекеттік қолдау кітап нарығын дамытуға бағытталған бірқатар шараларды қамтиды. Негізгі тетіктердің бірі мемлекеттік тапсырыс шеңберінде әдебиеттің әлеуметтік маңызды түрлерін басып шығаруға қаржылық қолдау көрсету болып табылады. Сондай-ақ, министрлік Астана мен Алматы қалаларындағы халықаралық іс-шараларды қоса алғанда, кітап көрмелері мен жәрмеңкелерін ұйымдастыруға белсенді  жәрдемдеседі. Бұл оқиғалар отандық баспаларға өз өнімдерін ілгерілетуге, іскерлік байланыстар орнатуға және халықаралық нарықтарға шығуға көмектеседі.

Мемлекеттік тапсырыс шеңберінде 2019-2024 жылдар аралығында жалпы таралымы 3 млн 138 мың дана болатын 1217 әдебиет атауы жарияланып, республикалық және облыстық жалпыға қолжетімді кітапханаларға таратылды.

Министрліктің қарамағындағы Қазақстанның ұлттық мемлекеттік кітап палатасы міндетті және әмбебап библиографиялық бақылау функцияларын орындайды. Ол Қазақстан аумағында жарияланған барлық басылымдарды жинауды, жүйелеуді және архивін жүргізуді жүзеге асырады. 2024 жылы «Мәдениет туралы» ҚР Заңына сәйкес Ұлттық мемлекеттік кітап палатасына 231 баспадан 5620 кітап пен брошюраның міндетті даналары келіп түсті (жалпы таралымы 6 млн 238 мың 610 дана). Оның ішінде «Әлеуметтік маңызы бар әдебиет түрлерін сатып алу, басып шығару және тарату» бюджеттік бағдарламасы аясында жалпы таралымы 255 мың дана болатын 169 әдебиет атауы жарық көрді. Бұл кітаптар республикалық және облыстық көпшілік кітапханаларға жолданды.

Сонымен қатар, Қазақстанда авторлық құқықты қорғау заңнамалық жүйеде маңызды орын алады және оны қамтамасыз ету үшін жазушылар мен басқа да авторлардың құқықтарын қорғауға бағытталған түрлі шаралар іске асырылуда. Осы саладағы құқықтық реттеудің негізін «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» ҚР Заңы құрайды, ол авторларға өз туындыларын пайдалануға, оның ішінде оларды жариялауға, жаңғыртуға, таратуға және пайдаланудың басқа да нысандарына айрықша құқықтар береді.