Қазақтар арасындағы алғашқы инженер Мұхамеджан Тынышбаев Ресей империясы мен Совет Одағының теміржол инфрақұрылымын дамытуға елеулі үлес қосты. Оның қызметі ХІХ ғасырдың аяғынан ХХ ғасырдың басына дейінгі кезеңді қамтиды және тек инженерлік жетістіктерімен ғана емес, сонымен қатар саяси және қоғамдық өмірге белсенді қатысуымен де ерекшеленеді.
Мұхамеджан Тынышбаев 1879 жылы 12 мамырда Жетісу облысында дүниеге келген. Табандылық пен білімге деген ұмтылыстың арқасында ол алдымен Верныйдағы (қазіргі Алматы) гимназияда білім алды, содан кейін 1906 жылы инженер дипломымен бітірген Санкт-Петербургтегі Императорлық қатынас жолдары институтына оқуға түсті.
Мансапты бастау және теміржол құрылысы
Институтты бітіргеннен кейін Тынышбаев Ресей империясының әртүрлі аймақтарында теміржол құрылысында жұмыс істей бастады. Ол Түркістан өлкесін Ресейдің орталық аймақтарымен байланыстыратын Орталық Азия теміржолы сияқты маңызды магистральдарды жобалауға және салуға қатысты.
Ол қатысқан негізгі жобалардың бірі Ташкент пен Орынбор арасындағы теміржол учаскесінің құрылысы болды. Бұл жоба аймақтың экономикалық дамуы үшін ғана емес, сонымен бірге Ресей империясының Орталық Азияға саяси және әскери бақылауын нығайту үшін де маңызды болды.
Теміржол құрылысына қосқан үлесі
Тынышбаев өзінің инженерлік тәжірибесінде жобалау мен басқарудың керемет дағдыларын көрсетті. Оның жұмысына таулы жерлерде Көпірлер мен туннельдер салу және үлкен құрылыс бригадаларын басқару сияқты күрделі инженерлік міндеттер кірді. Оның тәсілі сол кездегі озық технологияларды жергілікті жағдайларды терең түсінумен үйлестірді, бұл құрылыс барысында туындаған бірегей инженерлік мәселелерді шешуге мүмкіндік берді.
Тынышбаев сондай-ақ құрылыс пен жұмысты ұйымдастырудың жаңа әдістерін әзірлеуге үлес қосты, бұл теміржол құрылысын жеделдетуге және арзандатуға ықпал етті. Оның тәжірибесі мен білімі аймақтағы одан әрі жобалар үшін негіз болды.
Әлеуметтік және саяси өмірдегі рөлі
Тынышбаев өзінің инженерлік қызметінен басқа саяси процестердің белсенді қатысушысы болды. Ол 1906 жылы Түркістан өлкесінен бірінші шақырылған Мемлекеттік Думаның депутаты болып сайланды, онда мұсылман халқының құқықтары мен мүдделерін белсенді қорғады. 1917 жылы революциялық оқиғалар кезінде ол Алаш автономиясының, қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының көшбасшыларының бірі болды.
Саяси салада Тынышбаев қазақ халқының автономиясы мен өзін-өзі басқаруын, экономикалық және әлеуметтік реформаларды, білім беру жүйесін жақсартуды және шаруалар мен жұмысшылардың құқықтарын қорғауды жақтады. Оның Мемлекеттік Думадағы қызметі ұлттың мәселелеріне назар аударуға және оларды шешудің жолдарын іздеуге бағытталған.
Советтік кезең және қуғын-сүргін
Совет үкіметі орнағаннан кейін Тынышбаев өзінің инженерлік қызметін жалғастырып, темір жолдарды жобалаумен және салумен айналысты. Алайда оның ұлт-азаттық қозғалысқа белсенді қатысуы Кеңес өкіметінің назарын аударды. 1937 жылы ол тұтқындалып, көп ұзамай контрреволюциялық әрекетке қатысты айыппен атылды.
Мұра
Мұхамеджан Тынышбаев Қазақстан мен бүкіл Орталық Азия тарихында елеулі мұра қалдырды. Оның теміржол инфрақұрылымын дамытуға қосқан үлесі аймақтың экономикалық және әлеуметтік дамуына ықпал етті.
Тынышбаевтың құрметіне көшелер, мектептер мен оқу орындары аталды, ал оның өмірі мен қызметі патриотизм мен кәсібиліктің үлгісі ретінде зерттеліп, құрметтелуде.
Қорытынды
Мұхамеджан Тынышбаев-адамның жоғары кәсіби жетістіктерін белсенді қоғамдық және саяси қызметпен ұштастыра алатынының жарқын мысалы. Оның теміржол құрылысындағы жұмысы Орта Азияның инфрақұрылымы мен экономикасының дамуына айтарлықтай әсер етті, ал өз халқының құқықтары мен бостандықтары үшін күресі қазақ халқының ұлттық қозғалысының маңызды беті ретінде тарихқа енді. Оның мұрасы прогресс пен әділеттілікке ұмтылатын инженерлер мен қоғам қайраткерлерінің жаңа буындарына шабыт ретінде қызмет етеді.
Асқар Ануарбеков
